Płynne komunikowanie się z otoczeniem jest naturalną i ważną potrzebą każdego człowieka. Prawidłowa mowa to niezwykle istotny element naszego rozwoju, dlatego już małe dziecko odczuwa silne emocje związane z potrzebą bycia rozumianym w swoim środowisku. Nieprawidłowy przebieg procesu mówienia może mieć negatywny wpływ na funkcjonowanie dziecka w domu, przedszkolu oraz rzutować na jego zachowania w grupie rówieśniczej. Może także wywołać lęk przed komunikowaniem się z innymi i bardzo utrudnić przyszłe życie. By pomóc dziecku przezwyciężyć stres związany z mówieniem warto poznać charakterystykę zaburzeń płynności mowy. Płynny sposób mówienia to zachowanie dobrego tempa, rytmu oraz swobodne wypowiadanie słów. Natomiast objawami jąkania jest powtarzanie lub przeciąganie głosek, sylab lub/i wyrazów. Jeśli takie symptomy pojawiają się u dzieci poniżej 5. roku życia (jeszcze na etapie kształtowania mowy dziecięcej) mamy do czynienia z jąkaniem rozwojowym. Zjawisko to jest wynikiem dysharmonii pomiędzy bardzo szybkim rozwojem słownika czynnego dziecka (jest to powiązane z szybkim rozwojem procesów myślowych) a niską sprawnością narządów odpowiedzialnych za artykulację, w skrócie: dziecko nie nadąża z wypowiadaniem swoich myśli. Wraz z wiekiem, a co za tym idzie, ulepszaniem nabywanego przez dziecko systemu językowego, jąkanie rozwojowe mija. Jednak ważne jest spełnienie przez rodziców i bliskich podstawowego warunku: nie wolno utrwalić u dziecka takiego sposobu mówienia (jąkania, zacinania) poprzez negatywne reakcje. Dlatego istotne jest unikanie uwag typu: nie jąkaj się, wolniej, zatrzymaj się, pomyśl nim powiesz.
Poprzez takie zwroty dziecko boi się mówić i przykłada za dużą (jak na swój wiek) wagę do własnego sposobu wypowiadania. Niestety bardzo często poprzez negatywne reakcje, rozwojowa niepłynność mowy może przejść w jąkanie wczesnodziecięce, które z kolei może przerodzić się w patologiczną niepłynność, czyli trwałe jąkanie.
Główne objawy niepłynności mowy: — powtarzanie głosek ( o-o-o), sylab ( ta-ta-ta), wyrazów (mama, mama, mama gotuje zupę) — przedłużanie głosek (ttttttt tata, mmmm mama) — pauza (przerwa w wypowiedzi), np. oddechowa, emocjonalna, dająca czas na przemyślenie kolejnych słów — zablokowanie (niemożność zrealizowania wypowiedzi z powodu napięcia mięśni artykulacyjnych) — wtrącanie nieistotnych dźwięków (yyyy, eee…), słowa te nie niosą treści, natomiast tworzą pozorne wypełnienie wypowiedzi — poprawki (mama wziął… wzięła) — tachylalia (za szybkie tempo mówienia) — bradylalia (za wolne tempo mówienia)
Powyższe cechy mogą występować pojedynczo, grupowo oraz mogą dotyczyć zarówno niepłynności rozwojowej, jak i trwałej. Dodatkowo mogą występować współruchy, np. mrużenie oczu, drżenie warg, policzków, zaciskanie mięśni twarzy, itp.
Przyczyny jąkania: — wzmożone napięcie mięśniowe — czynniki genetyczne (istnieją teorie na temat dziedziczenia skłonności oraz naśladowania mowy osób jąkających się w obrębie członków tej samej rodziny) — lęk przed mówieniem (logofobia) — zaburzenia emocjonalne — przeżyty stres (wypadek, trauma, niepowodzenia, negatywna atmosfera) — opóźniony rozwój mowy — przestawiania dziecka z leworęczności na praworęczność Dokładne przyczyny jąkania do tej pory, pomimo wielu badań, nie zostały rozpoznane. Stwierdzą się natomiast, że jest to skutek działania zespołu czynników, wśród których mogą być powyższe.
Jak odróżnić jąkanie rozwojowe od jąkania wczesnodzięcego?
Jąkanie rozwojowe: – z wiekiem redukuje się – zazwyczaj dotyczy początkowych sylab – przeważnie niepłynnie wymawiane są przyimki, spójniki, itp. – brak lęku przed mówieniem – brak uwarunkowań genetycznych – brak tików – dziecko nie ma świadomości problemu
Jąkanie wczesnodziecięce: – widoczne napięcie emocjonalno-mięśniowe – możliwy lęk przed mówieniem – możliwe uwarunkowania genetyczne – może dotyczyć każdej części wypowiedzi (każdej sylaby/wyrazu) – przeważnie niepłynnie wymawiane są rzeczowniki i czasowniki – dziecko często zdaje sobie sprawę z zaburzenia – możliwe tiki – z wiekiem może się zwiększać
Przy jąkaniu rozwojowym przydaje się profilaktyka logopedyczna, natomiast w przypadku jąkania wczesnodziecięcego konieczna jest terapia, w którą logopeda powinien zaangażować otoczenie dziecka. Znaczenie środowiska w przypadku terapii jąkania jest OGROMNE.
