I. W naszych opiniach, orzeczeniach pojawiają się różnorodne terminy, nazwy. Poniżej wyjaśniamy te najczęściej występujące:
Inteligencja – to zdolność człowieka (odnosząca się do względnie stałych wewnętrznych warunków człowieka), determinująca efektywność działań wymagających udziału typowo ludzkich procesów poznawczych. Inteligencja kształtuje się w wyniku wzajemnego działania: genotypu, środowiska, własnej aktywności.
Inteligencja ogólna to wynik inteligencji werbalnej (słownej) i niewerbalnej (bezsłownej, praktyczno-technicznej); można ją zmierzyć za pomocą różnych testów badających inteligencję.
Ogólny poziom inteligencji na poziomie niższym niż przeciętny – jest to w badaniach inteligencji wynik ( zarówno wynik w skali słownej jak i bezsłownej) wskazujący na niższy niż przeciętny poziom funkcjonowania intelektualnego i społecznego. W tej grupie można spotkać dzieci, które mają osłabione różne zdolności (choć nie zawsze mają zaburzone te same funkcje poznawcze). Te dzieci przejawiają różnego typu zaburzenia:
Zaburzenia myślenia słowno – pojęciowego, a więc tego, na którym przede wszystkim bazuje nauka szkolna małą samodzielność w myśleniu wolniejsze tempo pracy i uczenia się trudności w koncentracji uwagi przez dłuższy czas. Ze względu na powyższe cechy konieczne jest wobec tych dzieci zastosowanie metod ułatwiających im opanowanie materiału. Dzieci te, bowiem nie kwalifikują się do szkoły specjalnej dla upośledzonych umysłowo, a program szkoły ogólnodostępnej jest dla nich trudny, a przede wszystkim zbyt szybko realizowany.
Wymagania edukacyjne – oczekiwane osiągnięcia ucznia, sformułowane przez nauczyciela na podstawie realizowanego programu nauczania.
Dostosowanie wymagań edukacyjnych – to zastosowanie takich kryteriów do wymagań edukacyjnych (zarówno w zakresie formy, jak i treści wymagań), które uwzględniają możliwości i ograniczenia ucznia, a więc dysfunkcje oraz mocne strony rozwoju i funkcjonowania dziecka. Podstawowym celem dostosowania wymagań jest wyrównanie szans edukacyjnych uczniów oraz zapobieganie wtórnym problemom emocjonalnym i motywacyjnym.
Dostosowanie wymagań:
powinno dotyczyć głównie form i metod pracy z uczniem, zdecydowanie rzadziej treści nauczania, nie może polegać na takiej zmianie treści nauczania, która powoduje obniżanie wymagań wobec uczniów z normą intelektualną nie oznacza pomijania haseł programowych, tylko ewentualne realizowanie ich na poziomie wymagań koniecznych lub podstawowych, nie może prowadzić do zejścia poniżej podstawy programowej, a zakres wiedzy i umiejętności powinien dać szansę uczniowi na sprostanie wymaganiom kolejnego etapu edukacyjnego. Testy inteligencji mogą badać inteligencję słowną i bezsłowną (niewerbalną)
Zdolności słowne są zależne od stymulacji środowiska, nabywane w toku doświadczeń życiowych i edukacji szkolnej.
Zdolności bezsłowne są niezależne od doświadczenia osoby badanej, jej wykształcenia, pochodzenia itp.
Procesy poznawcze (funkcje poznawcze) – zespół procesów, dzięki którym odbieramy informacje z otoczenia: uwaga, pamięć, wrażenia i spostrzeżenia, orientacja w schemacie ciała (prawa i lewa strona) i przestrzeni, myślenie.
Nieharmonijny rozwój funkcji poznawczych – występuje, gdy poszczególne zdolności (funkcje poznawcze) rozwijają się w innym tempie (opóźnienie lub przyspieszenie rozwoju poszczególnych funkcji), np. opóźnienie rozwoju mowy, osłabiona pamięć długotrwała.
Zdolności percepcyjno –motoryczne – współdziałanie procesów poznawczych i czynności ruchowych, np. przy pisaniu ze słuchu to współdziałanie uwagi, analizy i syntezy wzrokowej, słuchowej oraz ruch ręki piszącej.
Koordynacja wzrokowo –ruchowa – współpraca oka i ręki, umożliwia wykonywanie precyzyjnych ruchów rąk pod kontrolą wzroku, m.in. rysowanie i pisanie. Dziecko o osłabionej koordynacji wzrokowo -ruchowej będzie miało trudności ze zmieszczeniem się w liniaturze, pismo będzie mało czytelne, prace będą mało staranne, pokreślone.
Spostrzegawczość – podstawowe uzdolnienia spostrzeżeniowe czyli zdolność do dostrzegania szczegółów ważnych od drugorzędnych. Dzieci z zaburzoną spostrzegawczością mylą litery podobne do siebie np. d-b, wadliwie rozplanowują zapis na stronie, mają utrudnioną orientację na mapie, nie potrafią odnajdywać różnic i podobieństw, mają trudności w wyszukiwaniu informacji w tekście.
Zdolność uczenia się na nowym materiale – mierzy zdolność uczenia się nowych umiejętności (uczenia się w sposób mimowolny, nieuświadomiony), za miarę tej zdolność służy tutaj prędkość i dokładność wykonania.
Podstawowe umiejętności arytmetyczne – przeliczanie, dodawanie, odejmowanie, w przypadku starszych dzieci – mnożenie, dzielenie, rozwiązywanie zadań z treścią. Dziecko które ma osłabione podstawowe umiejętności arytmetyczne będzie miało problemy z poprawnym rozwiązaniem zadań matematycznych.
Myślenie pojęciowe – kształtowanie się pojęć, zdolność rozumowania konkretnego i abstrakcyjnego, zdolność do uogólniania ( znajdywanie szerszego pojęcia np. kurtka –czapka to ubrania), klasyfikowania (biurko – krzesło to meble) , porządkowania pojęć, dostrzegania różnic i podobieństw między poszczególnymi przedmiotami czy też pojęciami.
Słownik –zasób słownictwa, adekwatności w definiowaniu pojęć czyli stopień opanowania języka. Dziecko o ubogim słownictwie będzie miało trudności ze zrozumieniem przeczytanych treści czy trudności z konstruowaniem dłuższych wypowiedzi ustnych czy pisemnych.
Myślenie logiczne (myślenie przyczynowo –skutkowe) – umiejętność wskazywania następstw określonych sytuacji, wyszukiwania przyczyn pewnych stanów rzeczy, porządkowania zdarzeń.
Pamięć długotrwała i zakres wiedzy podstawowej – są to aspekty pamięci takie jak jej trwałość, wierność odtwarzania, gotowość do odtworzenia zapamiętanego jakiś czas temu materiału. Jest zależna od uzdolnień, aspiracji, oddziaływań środowiska. Dziecko o dobrej pamięci długotrwałej nie wymagają dużej ilości powtórzeń podczas nauki jakiejś partii materiału.
Pamięć bezpośrednia (krótkotrwała) – świeża; pozwala zapamiętać i natychmiast odtworzyć zapamiętany materiał; zaburzenia pamięci krótkotrwałej powodują, że uczeń ma problemy z zapamiętaniem zdań podczas pisania dyktanda, z zapamiętaniem dwóch poleceń jednocześnie, z liczeniem w pamięci.
Pamięć słuchowa – zdolność do utrwalania i przypominania informacji „usłyszanych”. Dziecko z osłabioną pamięcią słuchową ma problemy z zapamiętaniem poleceń ustnych czy trudności w zapisaniu dyktowanej treści, trudności w zapamiętaniu treści podawanych ustnie np. podczas wykładu.
Pamięć wzrokowa – zdolność do utrwalania i przypominania informacji „widzianych”. Dziecko o osłabionej pamięci wzrokowej myli litery o podobnym kształcie np. l-ł, lub cyfry o podobnym kształcie 1-7, pomija podczas pisania szczegóły graficzne np. ś, ć, ę, ą.
Ćwiczenia na materiale abstrakcyjnym – ćwiczenia oparte na literach, cyfrach, wyrazach i zdaniach oraz symbolach.
Ćwiczenia na materiale konkretnym – ćwiczenia oparte na obrazkach, przedmiotach np. liczenie na liczydle, liczenie patyczków.
Słuch fonemowy – zdolność wyróżniania głosek oraz różnicowania głosek podobnych w słyszanych słowach (np. bułka – półka). Dziecko z osłabionym słuchem fonemowym będzie miało trudności w zapisaniu dyktowanych treści, będzie opuszczało lub przestawiało litery, wyrazy podczas pisania.
Umiejętności fonologiczne –analiza i synteza głoskowa i sylabowa –rozkład wyrazów na głoski i sylaby oraz umiejętność ich łączenia. Dziecko które ma osłabioną umiejętności fonologiczne ma trudności z zapamiętywaniem nowych wyrazów i terminów, będzie myliło znaczenie wyrazów o podobnym brzmieniu np. bułka-półka.
Percepcja słuchowa – związana z umiejętnościami fonologicznymi i słuchem fonemowym oraz pamięcią słuchową; zaburzenia tych funkcji są związane z nieprawidłowym działaniem analizatora słuchowego i mogą objawiać się: trudnością odróżniania podobnych głosek jak k-g, d-t, z-s.
Percepcja wzrokowa –jest zdolnością do rozpoznawania i rozróżniania bodźców wzrokowych a także do ich interpretowania przez odniesienie do poprzednich doświadczeń. to umiejętność spostrzegania barwy, kształtu, skupiania wzroku, wyodrębnianie elementów z tła.
Duża motoryka – sprawność ruchowa całego ciała. Jest to taki rodzaj aktywności ruchowej jak: chodzenie, bieganie, skakanie, czołganie się, jazda na rowerze, czy też pływanie.
Mała motoryka – sprawność ruchowa rąk w zakresie szybkości ruchów, ich precyzji. Motoryka mała to takie czynności, jak: rysowanie, malowanie, pisanie, ugniatanie czegoś w dłoni, czy rzeźbienie oraz czynności manualne niezbędne podczas samoobsługi jak jedzenie łyżką, zapinanie guzików. Prawidłowy rozwój motoryki małej ma wpływ na dobre opanowanie pisania.
Motoryka narządów mowy – sprawność ruchowa narządów mowy, która decyduje o poprawności wymowy.
Dysleksja rozwojowa – są to specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu u dzieci o prawidłowym rozwoju umysłowym. Spowodowane są zaburzeniami niektórych funkcji poznawczych, motorycznych i ich integracji, uwarunkowanymi nieprawidłowym funkcjonowaniem układu nerwowego (cyt za PTD).
Przyczyny dysleksji są złożone. Są to zaburzenia funkcji percepcyjno motorycznych (spostrzegania wzrokowego, słuchowego, motoryki) i ich współdziałania (integracji percepcyjno motorycznej), funkcji językowych, pamięci (wzrokowej, słuchowej, ruchowej), lateralizacji, orientacji w schemacie ciała i przestrzeni.
Termin “Dysleksja rozwojowa” używany jest dla określenia syndromu zaburzeń (zazwyczaj współwystępujących), do których należą :
DYSLEKSJA – specyficzne trudności w czytaniu; DYSORTOGRAFIA – specyficzne trudności z opanowaniem poprawnej pisowni (w tym błędy ortograficzne); DYSGRAFIA – niski poziom graficzny pisma. DYSKALKULIA – specyficzne trudności w operowaniu liczbami, opanowaniu umiejętności liczenia. Głęboka dysleksja rozwojowa – są to poważne zaburzenia umiejętności czytania i pisania.
Zatrzymanie się na poziomie elementarnego czytania i nie osiągniecie poziomu czytania zaawansowanego lub opóźnienie o kilka lat w zakresie umiejętności czytania. Tak poważnym zaburzeniom umiejętności czytania towarzyszą także poważne zaburzenia umiejętności pisania.
Ryzyko dysleksji – u dzieci do 9 roku życia ( czyli w klasach I –III) nie diagnozuje się dysleksji rozwojowej a jedynie dostrzega się objawy, które sygnalizują możliwość wystąpienia specyficznych trudności w czytaniu i pisaniu.
Lateralizacja – stronność ciała, wyraźna dominacja jednej ze stron ciała. Lateralizacja zazwyczaj kształtuje się w pierwszych 6 latach życia, toteż dziecko które idzie do szkoły ma już wyraźnie ukształtowana dominację jednej ze strony ciała.
Modele lateralizacji:
1. Lateralizacja jednostronna –dominacja jednej ze stron ciała
a. prawostronna- dominacja prawej ręki, oka, i nogi (świadczy o dominacji lewej półkuli)
b. lewostronna – dominuje lewa ręka, noga i lewe oko (co świadczy o dominującej roli prawej półkuli mózgu)
2. lateralizacja niejednorodna –skrzyżowana -polega ona na wyraźnej czynnościowej przewadze narządów ruchu i zmysłu, lecz nie po tej samej stronie, a po obu stronach ciała: można więc spotkać dzieci leworęczne, ale prawooczne i prawonożne. Wariantów tego typu jest kilka i jest to lateralizacja ustalona. Lateralizacja skrzyżowana w zakresie ręki i oka powoduje zaburzenia koordynacji wzrokowo- ruchowej. Utrudnia dziecku kontrolę wzrokową pracy ręki. Dzieci te mają trudności w pisaniu.
3. lateralizacja nieustalona – brak funkcjonalnej dominacji jednej strony ciała. Jest stanem przejściowym (po 6 r.ż.) świadczy o opóźnieniu procesu lateralizacji) lub trwałym, oburęczność utrzymuje się do końca życia. U dzieci tych często występują trudności w nauce.
Terapia pedagogiczna – jest to oddziaływanie za pomocą środków pedagogicznych (wychowawczych i dydaktycznych) na przyczyny i przejawy trudności dzieci w uczeniu się, mające na celu eliminowanie niepowodzeń szkolnych oraz ich ujemnych konsekwencji.
Psychoterapia – to proces zamierzonego oddziaływania na pacjenta środkami psychologicznymi, którego celem jest: leczenie zaburzeń psychicznych, pomoc w rozwiązywaniu problemów emocjonalnych, pomoc w trudnych sytuacjach życiowych, rozwój osobowości. Psychoterapia może być: indywidualna, grupowa, rodzinna, małżeńska.
W zależności od czasu trwania można psychoterapię podzielić na krótkotrwałą (trwającą kilka do kilkunastu spotkań) i długotrwałą ( trwającą dłużej np. rok).
II. Agresja u dzieci
Jeśli Twoje dziecko przejawia agresywne zachowania:
– daj mu stos starych gazet, niech je drze
– kup mu rękawice bokserskie i wałek treningowy
– daj mu czyste kartki, niech na nich szybko rysuje koła
– daj mu kilka balonów, niech je szybko nadmucha
– czytaj mu bajki terapeutyczne
– zgłoś się do psychologa dziecięcego
III. Czas zerwać ze szkodliwym stereotypem, który skłania rodziców do wychowywania chłopców bez czułości, empatii, poświęcania im uwagi, uczenia norm społecznych i dobrych manier, na twardych facetów, którzy mają sobie sami radzić i nigdy nie płaczą. Stereotyp ten przyczynia się do „seryjnej produkcji”nastolatków i mężczyzn źle przystosowanych do funkcjonowania w rodzinie i w społeczeństwie, nieumiejących rozmawiać, nieradzących sobie z emocjami, których główną formą ekspresji jest przemoc, a reakcją na problemy duszy- ucieczka od nich, m.in. w uzależnienia (źródło: St. Biddulpha „wychowywanie chłopców”).
IV. Wg Amerykańskiej Akademii Pediatrów dziecko do drugiego roku życia nie powinno w ogóle oglądać telewizji, zaś dzieci w wieku szkolnym mogą spędzać przed ekranem telewizora i komputera łącznie nie więcej niż dwie godziny dziennie.
Tymczasem przeciętne dziecko ogląda telewizję 4 godziny dziennie, czyli bite dwa miesiące w roku, przez całą dobę!!! Do 18 roku życia przesiedzi ono przed ekranem 3 lata, dzień i noc!!! Do tego dochodzi komputer: gry, Internet. W tym czasie dziecko nie zdobywa własnych doświadczeń, nie doskonali motoryki, nie uczy się języka, nie nawiązuje przyjaźni i relacji z innymi, nie uprawia sportu. Nie żal tych straconych szans?