Zasady ortograficzne – pisownia wyrazów z „ch” i „h”
Ch piszemy, gdy wymienia się w innych formach tego samego wyrazu lub w innych wyrazach na: sz, np.:
mucha – muszka, wydmuchać– wydmuszka, trochę – troszkę.
Ch piszemy po literze s np.: schab, schody, wschód.
Ch piszemy na końcu wyrazów, np.: na schodach, orzech, kożuch.
Wyjątki: druh, Boh (nazwa rzeki).
Przykłady wyrazów, w którychchjest niewymienne: ochota, chłopiec, chmura, kichać, chodzić, architekt, zachód, chemia, uchwała, chleb, chałwa, choroba.
H piszemy, gdy wymienia się w innych formach tego samego wyrazu lub w innych wyrazach na:
g,:wahać się – waga,
ż, :druh – drużyna,
z, :błahy – błazen,
dz, :wataha – watadze.
Przykłady wyrazów, w których h jest niewymienne:herbata, harcerka, hymn,wahadło, hałas, hotel, hełm, hak, hasło, grahamka, harmonia, hydraulik.
1. Dyktando:
Na obozie …arcerskim organizowanym w …ojnowie zdarzyła się pewna …istoria. …łopcy z …ufca zdobywali szczyty Gór Stołowy…, dużo zwiedzali, …odzili na pie…otę. W pewnej …wili pogoda zaczęła załamywać się. Dru… drużynowy postanowił, że wszyscy s…odzą w dół. Zaczął padać grad wielkości gro…u, rozszalała się wi…ura. Na dole wszyscy odet…nęli z ulgą, …umory polepszyły się i myśleli już tylko o gorącej …erbacie i pyszny… …erbatnika…, aż tu nagle …arcerze widzą jak zza rogu wyłania się piękna farma ze zwierzętami …odowlanymi. …łopcy ujrzeli całą …marę zwierząt, a wszystkie żyły ku uciesze właścicieli w …armonii i w zgodzie ze sobą. Sły…ać było z oddali wtórowanie ptasi…, psi… i koci… odgłosów radości.
2. Do podanych wyrazów dopisz wyrazy pokrewne, w których ch wymienia się na sz:
strych – …………………………..
uciecha – …………………………
gmach – ……………………
suchy – …………………………..
kicha – ……………………………
skrucha – ………………………..
mnich – ……………………
zawierucha – ……………………
uśmiechać się – ……………
ucho – ………………………
grzech- …………………….
3. Uzupełnij przysłowia literami chi h:
Gdzie dwó… się bije, tam trzeci korzysta.
Stra… ma wielkie oczy.
Tonący brzytwy się …wyta.
Prawda jak oliwa na wierz… wypływa.
Z wielkiej …mury mały deszcz.
Z tej mąki …leba nie będzie.
Opracował Jan Żeszko