WIEK PRZEDSZKOLNY (3-5 lat)
Przygotowanie dziecka do nauki pisania wymaga harmonijnego rozwoju rozmaitych sprawności, które kształtują się przede wszystkim w toku zabawy.
Oprócz najrozmaitszych zabaw ruchowych i konstrukcyjnych, niezwykle ważną rolę w przygotowaniu dziecka do nauki pisania odgrywa szeroko rozumiana twórczość plastyczna.
Oto kilka przykładowych ćwiczeń i form zabaw z dzieckiem w wieku przedszkolnym.
1. Orientacja w kierunkach przestrzennych
różnicowanie prawej i lewej strony;
ćwiczenia orientacji w schemacie ciała;
chodzenie po wąskiej ławeczce, po narysowanej kredą linii;
chodzenie na wprost ze skręcaniem na dany sygnał w prawo i w lewo;
biegi slalomowe;
rzucanie piłką naprzemiennie prawą i lewą ręką.
2, Utrwalanie pamięci ruchowej
zagadki ruchowe polegające na kreśleniu w powietrzu kształtu dowolnego przedmiotu i odgadywanie przez dziecko, co to za przedmiot;
demonstrowanie za pomocą ruchów różnych czynności, np.: mycie, jedzenie, rąbanie drewna i odgadywanie przez dziecko tych czynności;
3. Rozwijanie sprawności percepcyjno-motorycznych.
rzucanie do celu;
rzucanie i łapanie piłki;
gra w bierki, pchełki;
obrysowywanie szablonów;
malowanie farbami dużych kształtów;
malowanie motywów ornamentalnych, np. wzorów serwetek, talerzyków…;
kreślenie pędzlem, węglem na dużych arkuszach, palcem, patykiem na tacach z piaskiem;
ulepianiu z plasteliny;
mozaiki, układanki, kolorowe klocki, budowanie kompozycji wg wzoru;
zabawa „co tu się zmieniło”, gdzie dziecko obserwuje otoczenie (zapamiętuje układ przedmiotów leżących na stole), następnie po zamknięciu przez nie oczu zmieniamy coś szczególnego – dziecko określa, co się zmieniło.
Ćwiczenia w znacznej mierze mają charakter profilaktyczny, ich celem jest zapobieganie ewentualnym trudnościom w nauce czytania i pisania.
WIEK SZKOLNY (powyżej 7 roku życia)
Ćwiczenia percepcji słuchowej
powtarzanie wyrazów, krótkich zdań, opowiadań;
wymienianie jak największej liczby wyrazów zaczynających się lub kończących na określoną głoskę,
tworzenie wyrazów rozpoczynających się od danej sylaby;
łączenie sylab, głosek podanych ze słuchu;
podawanie głoski ze względu na jej lokalizację (pierwsza, druga, ostatnia);
powtarzanie (tworzenie) par słów opozycyjnych, np.: bary- pary, głos – kłos, data – tata.
Ćwiczenia percepcji wzrokowej
uzupełnianie brakujących elementów w rysunkach, obrazkach;
szukanie różnic i podobieństw miedzy obrazkami;
wyodrębnianie liter w wyrazach, podkreślanie ich barwnym ołówkiem;
tworzenie wyrazów rozpoczynających się od liter najczęściej mylonych: n-u-m; d-p-b; p-g;
składanie pociętych liter, wyrazów wg wzoru;
tworzenie tekstu z rozsypanki wyrazowej, zapisywanie zdań.
Ćwiczenia sprawności manualnej
malowanie farbami dużych kształtów oraz ich zamalowywanie;
malowanie farbami (pędzlem, palcem, pęczkiem waty) celem wyrabiania właściwego nacisku;
rysowanie przez kalkę techniczną;
pogrubianie konturów, obwodzenie po śladach linii, pojedynczych szlaków, obrazków, figur geometrycznych;
wycinanie po liniach prostych, falistych, łamanych;
łamanki papierowe (łódka, samolot, czapka).
Wskazówki do pracy z dzieckiem leworęcznym
kształtowanie prawidłowej postawy ciała i ruchów podczas zajęć, gdyż warunkuje to poziom graficzny pisma;
światło powinno padać na zeszyt z przodu od strony prawej;
zeszyt podczas pisania powinien być ułożony ukośnie, nachylony w prawą stronę, aby uniknąć w przyszłości wad postawy (lewy górny róg skierowany ku górze);
dziecko powinno regulować dowolnie kąt nachylenia zeszytu, gdyż to pozwala mu na kontrolowanie czynności pisania;
zadbać o prawidłowy układ dłoni, nadgarstka, przedramienia, tj.: dłoń wraz z nadgarstkiem stanowić powinna przedłużenie przedramienia; dłoń i palce trzymające pióro powinny znajdować się poniżej liniatury, aby nie zasłaniały zapisywanego tekstu.
ĆWICZENIA W CZYTANIU I PISANIU
wg M. Szurmiak
Pisanie z pamięci
Ćwiczenia w pisaniu z pamięci stosujemy, gdy dziecko opanowało już umiejętność zapisywania i odczytywania wyrazów. Przebiegać one powinny w następującej kolejności:
Dziecko odczytuje zdanie wybrane do pisania (podpis pod obrazkiem, krótkie zdanie z elementarza).
Liczy na palcach wyrazy w nim zawarte wymawiając je głośno.
Spoglądając na wzór, układa całe zdania z liter ruchomego alfabetu.
Każdy wyraz dzieli na litery, wymawiając odpowiednie głoski i biorąc każdą literę do ręki. Klaszcze tyle razy, ile jest liter w wyrazie, albo stuka ołówkiem o stolik.
Składa zdania z powrotem i odczytuje je jeszcze raz całe.
Każdy wyraz dzieli na sylaby, a następnie wyklaskuje (wystukuje) liczbę sylab w wyrazie.
Zasłania zdanie kartką papieru i pisze w zeszycie, dyktując sobie półgłosem po sylabie.
Porównuje zapis z tekstem i poprawia samodzielnie ewentualne błędy.
Mama (tata) kontroluje poprawność zapisu.
Jednorazowa dawka pisania z pamięci nie powinna przekraczać 2-3 zdań. W miarę uzyskiwania efektów odchodzimy stopniowo od początkowych etapów (np. układania z ruchomego alfabetu).
Pisanie ze słuchu
Ćwiczenia w pisaniu ze słuchu stosujemy, gdy dziecko umie już poprawnie pisać z pamięci.
Mama (tata) czyta dziecku głośno całe dyktando (3-4, potem więcej zdań) i sprawdza, czy dziecko zrozumiało treść.
Czyta pierwsze zdanie, dziecko powtarza i liczy na palcach wyrazy (na początku nie powinno być więcej jak 3-4 wyrazy).
Trudniejsze wyrazy dziecko układa z ruchomego alfabetu albo (starsze) wyszukuje w słowniku.
Dzieli te wyrazy na litery i sylaby.
Prowadzący ćwiczenie powtórnie czyta całe zdania, a potem zasłania ułożony trudny wyraz (lub zamyka słowniczek).
Dziecko zapisuje całe zdanie, a mama (tata) sprawdza, czy napisało dobrze i poleca poprawić błędy (dziecko pisze ołówkiem). Pamiętajmy o tym, że dyktując trzeba wyraźnie wymawiać każdy wyraz, aby dziecko mogło usłyszeć wszystkie głoski w każdym wyrazie.
III. Ćwiczenia w czytaniu
Czytanie „we dwoje”.
Czytanie „we dwoje” przeprowadzamy wtedy, gdy nasze dziecko ma znaczne trudności, np. czyta po literze, nie potrafi literek złożyć.
Czytamy powoli, ale tak, aby nie dzielić wyrazów, lecz starać się odczytać je w całości. Można przy tym wyraz „rozciągnąć” tak, jakby się śpiewało.
W miarę poprawy, głos dorosłego będzie stopniowo zanikał, a śpiewne rozciąganie ulegało skróceniu. Czytanie takie nie powinno przekraczać 10 minut, ale ćwiczyć je trzeba codziennie.
Czytanie pod kontrolą dorosłego.
Czytanie pod kontrolą prowadzimy, gdy dziecko już nie literuje i potrafi czytać samodzielnie, chociaż jeszcze nie całkiem poprawnie. Dziecko czyta powoli, a dorosły poprawia jego błędy (nie poprawione będą się utrwalały). Czytając posługuje się wskazówką zrobioną z twardego pokolorowanego kartonu. Przesuwa ją pod wierszami tekstu.
Czytanie sposobem kombinowanym.
Dziecko czyta głośno pod kontrolą dorosłego (np. 10 minut).
Zmęczone dalszą część czyta po cichu, a następnie opowiada przeczytaną treść. Jeśli opowiada niedokładnie, pomagamy pytaniami. Jeśli z opowiadania wynika, że nie rozumie treści, polecamy ponowne przeczytanie tekstu.
Ostatnim etapem może być namalowanie obrazka związanego z treścią.
Pamiętajmy o tym, że po każdym czytaniu dziecko ma opowiedzieć to, co przeczytało.